De monumentale abstracte schilderijen van Mark Rothko (1903-1970) zijn op het eerste zich misleidend eenvoudig: twee of drie rechthoeken boven elkaar, in aanvullende of contrasterende kleuren, en een basiskleur op de achtergrond. Maar wie zijn werk bekijkt zoals het hoort, voelt dat er veel meer aan de hand is. Rothko werkte met een techniek die hij aan niemand prijsgaf, zelfs niet aan zijn assistenten. Een deel van het bijzonder levendige effect dat zijn werk heeft, komt door het aanbrengen van laag over laag over laag van kleuren. Daardoor ontstaat een soort diepte, een zindering. Onder elke kleur schemert een andere, en nog een andere, en dat voor alle vlakken op het doek. Het canvas waarop hij werkte was zowat drie op vier meter, en hij raadde de kijker aan om op een halve meter van het werk te gaan staan. Niet zo grappig als het klinkt: het lijkt een beetje alsof je gaat opgeslokt worden door de kleurvlakken, die zich om je heen lijken te plooien. Een omhelzing van kleur, in meerdere lagen. Ik raad het iedereen aan.

Soms is dat ook precies hoe het gaat met het schrijven van boeken: laagjeswerk. Een laag aanbrengen en stoppen. Laten rijpen. Herbeginnen. Nog een laag. Weer wachten. Als het misloopt, geraakt zo’n boek nooit af. Als het lukt, kan het een meesterwerk zijn.
Ik heb nog geen meesterwerken geschreven. Maar ik werk met laagjes aan twee manuscripten die ondertussen allebei al tien jaar een deel van mijn leven uitmaken. Wanneer ik eraan schrijf. Wanneer ik ze laat rusten. Ze duiken overal op, ze vragen om veel tijd en veel voelen en veel laagjes.
Niet zo lang geleden schreef Ted van Lieshout zijn frustratie van zich af op zijn blog: hij had een helder beeld van waar hij heen wilde met een nieuw boek, wat het moest worden en hoe het moest klinken. En dan begon hij te schrijven en lukte het helemaal niet. Hij kreeg de toon en de helderheid en het effect dat hij zo duidelijk kon voelen maar niet in woorden op papier. Hij liep er de muren van op.
Ik wil mij niet vergelijken met een meester als Van Lieshout. Maar ik herkende zijn probleem wel.
Mijn twee manuscripten hebben mij geleerd dat je ambitie soms groter is dan je kunde. Je kunt een natuurtalent zijn in lopen, maar zonder de juiste training haal je het einde van de marathon niet. Het vraagt toegewijde oefening, een verfijnen van techniek, een overgave aan pijn en onzekerheid. En je moet niet alleen ver genoeg gevorderd zijn in de techniek van het schrijven om een verhaal te kunnen neerzetten zoals het dat vraagt, je moet ook genoeg geleefd hebben. Gevoeld. Geleerd. Begrepen. Tot je op een dag voelt: nu kan ik het. En dan nog blijft het een uitdaging van formaat.

Ik koester mijn twee manuscripten-in-wording meer dan welke van mijn uitgegeven boeken ook. Omdat ze al zo lang mijn trouwe gezellen zijn. Omdat er zoveel van mijzelf inzit. Om het vertrouwen dat zij in mij hebben, dat ik er uiteindelijk in zal slagen om ze op papier te krijgen zoals ze het verdienen. De uitdaging die zij mij daardoor ononderbroken geven, heeft van mij in die tien jaar een veel betere schrijver gemaakt dan ik was. En we zijn nog niet over de eindmeet, mijn verhalen en ik. En wat een mooie, lange marathon is het schrijven ervan.

Kirstin Vanlierde

Het onbehagen zat er al tijdje.
Ik voelde het bij elke sollicitatiebrief die ik schreef. Ik voelde het bij elk boek dat ik geacht werd keihard te promoten. Ik voelde het toen de superlieve kleuterjuf mijn zoon van drie op het einde van het schooljaar ‘werkblaadjes’ meegaf voor in de vakantie met begrippen die peuters als ze naar de eerste kleuterklas gingen ‘moesten kennen’.
Ik weet het aan de nasleep van een diep dal waar ik een paar jaar geleden doorheen ging, een afdaling waarvan ik misschien nog altijd niet helemaal hersteld was. Ik weet het aan ouder worden. Ik weet het aan overgevoeligheid, introvertie, luidheid, gebrek aan veerkracht en initiatief. Aan mijzelf, kortom.

Ik las Identiteit van psychoanalyticus Paul Verhaeghe in een paar dagen uit, en ik wenste dat hij niet zoveel gelijk had. Ik werd somber van wat hij schreef. Somber van de omvang van het probleem, vooral. Maar met mijn somberheid groeide mijn verzet. Nu begrijp ik het, dacht ik. Dat onbehagen. En het ligt niét aan mij.
Verhaeghe heeft iets gedaan wat erg moeilijk is: twee stappen opzij gezet en onze maatschappij, onze levenshouding en onze normen en waarden van op een afstand bekeken. En hij houdt ons een keiharde spiegel voor.
We zijn onder het mom van ontplooiing en vrijheid een wereld geworden waar alleen efficiëntie, winst en succes nog tellen. Waar iedereen de top moet halen, en wie dat niet kan een groot probleem heeft. Waar iedereen geacht wordt zelf verantwoordelijk te zijn voor zijn ontwikkeling en succes, maar niemand nog zeggingschap heeft over hoever hij daarin wil gaan. Waar de economie en haar reclame ons wijsmaken dat de mens gemaakt is om bandeloos te genieten, en de sociale controle ons aan de zijlijn zet als we daar niet met volle overgave in kunnen of willen meegaan. Waar alleen de cijfers nog tellen, en we zijn gaan geloven dat alleen datgene wat in cijfers valt uit te drukken een correcte weergave is van de werkelijkheid.

Bepaalde passages die ik bij Verhaeghe las, kwamen mij heel bekend voor uit mijn dagelijkse praktijk als leerkracht. Ik heb die job jarenlang heel graag gedaan, tot ik het gevoel kreeg dat ik gevangen zat tussen de eisen van schoolmanagement enerzijds (niet gehinderd door enige kennis van de klaspraktijk en haar problemen), en het totaal gebrek aan goede wil van de leerlingen anderzijds (niet gehinderd door enige begrip voor de leerkracht als begeleider en vakexpert). Beide waren ze het product van de veranderde normen en waarden zoals Verhaeghe ze beschrijft: de school als systeem controleerde, evalueerde en wilde een positief resultaat en stelde haar werknemers daarvoor verantwoordelijk; de jongeren waren opgegroeid met een wereldbeeld dat hen vertelt dat ergens twee minuten voor stilzitten en moeite doen indruist tegen hun recht om onmiddellijk bevredigd te worden in hun hoogst individuele behoeften, en stelde diezelfde werknemer verantwoordelijk voor het feit dat dat niet kon.
Karikaturaal? Ja, in de zin dat het niet overal even heftig is en zeker niet in elke school op beide fronten tegelijk fout loopt. En nee, omdat de algemene tendens in mindere of meerdere mate overal voelbaar is, en de problemen toenemen.
Het onderwijs is maar één voorbeeld. Verhaeghe schetst een onthutsend beeld van de gezondheidszorg die draait om financiële efficiëntie ten koste van menselijke zorg en universitaire opleidingen die draaien om ‘output’ in prestigieuze wetenschappelijke tijdschriften en marktgestuurde onderzoeken ten koste van ethiek en kennis in de diepte. Wat niet financieel opbrengt, vliegt eruit. En op alle vlakken brengt dit een daling van de kwaliteit met zich mee. Een betere dienstverlening, een menselijker zorg, een grondiger scholing zijn niet winstgevend. Zo eenvoudig is het geworden. 

Dit is het, dacht ik toen ik het boek dichtklapte. Ik doe niet meer mee. Ik stap eruit.

Fijne gedachte, denkt u misschien. Maar wat wil dat concreet zeggen?
Het wil bijvoorbeeld zeggen dat ik mijn zoon niet ga sturen in zijn studiekeuze op basis van zijn intellectuele capaciteiten. Hij hoeft geen universitair diploma te halen en ‘het’ te maken. Ik zal hem wel steunen om zijn eigen innerlijke motivatie te ontwikkelen, zodat hij gelooft in wat hij graag doet en in de ontplooiing van zijn talenten gedreven wordt door iets anders dan alleen maar externe evaluaties of honger naar geld en ‘de beste zijn’.
Het wil bijvoorbeeld zeggen dat ik niet tegen mijn eigen aanvoelen in als een gek mijn boeken ga beginnen promoten om toch maar opgemerkt te worden op een markt die nu al verzadigd is van schreeuwers en verleiders.
Het wil bijvoorbeeld zeggen dat ik heel vaak ‘nee’ ga zeggen. Tegen dingen die indruisen tegen mijn buikgevoel. Als het ongezond voor mij is, wil ik er niet in meegaan. Wat de maatschappij ook zegt. Dat betekent dat ik mijn verwachtingen en mijn eisen bijstel. Een voltijdse job combineren met een huwelijk, vier hobby’s, een stel kinderen, een drukgevulde sociale agenda, twee dikke auto’s voor de deur en vier keer per jaar op reis naar een verre bestemming: laat maar. Zoiets vraagt twee levens. Of drie. Het allemaal in die 24 uur per dag proberen te stampen, lukt vast een tijdje. Tot de crash komt. En die komt er. Onvermijdelijk. Dus maak ik keuzes.
Het wil bijvoorbeeld zeggen dat ik niemand hoger of lager probeer in te schatten dan mijzelf op basis van diploma, afkomst, geslacht of wat dan ook. We hebben elkaar allemaal nodig. Om te kunnen groeien, en mens te zijn in de mooiste betekenis van het woord. De juiste persoon op de juiste plaats, met de juiste talenten voor het juiste werk, en een wederzijdse oprechte appreciatie voor elkaar.

Dat is vanaf nu mijn credo.

Kirstin Vanlierde

Ik heb net een fantastisch boek uit.
Het heet The Tree, en het is van de grote (sommigen zeggen grootse) Britse schrijver John Fowles. Het is een non-fictie verhandeling over de relatie die de mens heeft met de wetenschap, met kunst en met de natuur. Het is een dun boekje, en ik vat de boodschap nog wat korter samen: omgaan met de natuur is een vorm van kunst.
Bomen, planten en dieren kunnen classificeren brengt ons kennis maar geen kunst. De natuur is onze bron, een onophoudelijk levend kunstwerk, het enige kunstwerk dat nooit af is en altijd in staat van wording. We worden er ongemakkelijk van omdat het ons zoveel over ons eigen onderbewuste wezen vertelt.
De ervaring om het leven gewoon te laten zijn, zonder woorden, er zelf een deel van zijn maar tegelijk ook altijd anders blijven, een buitenstaander, een beetje afgeschrikt door dat grootse, wilde, onkenbare oer-woud, dat is wat de natuur de mens kan bieden.

Wie mij kent, zal nu glimlachen. De uitbundige tuin, de gigantische treurwilg, de opvallende groene auto, de alternatieve vervoermiddelen: in ons gezin staat ecologisch gedachtegoed centraal. Maar dat is niet waarom ik dit zo’n sterk boek vind.
Aidan Chambers, nog een Brit, en de schrijver van superbe adolescentenromans, liet een personage ooit zeggen: de schrijver biecht zichzelf op in zijn boek, en de lezer herkent zich erin. We lezen boeken om onszelf te vinden in de bekentenissen die de auteur aan het papier heeft toevertrouwd.
Zo is het precies. De boeken die ik koester (ik lees er minstens een per week, ik geef er stapels van weg en nog heb ik een kast vol lievelingen) zijn stuk voor stuk verhalen die mij helpen om te begrijpen wie ik zelf ben. Nu dus ook The Tree.
Thuiskomen, heet dat. Er zijn weinig fysieke plaatsen waarin een mens zo warm en geborgen kan thuiskomen als in een boek. En daarom wilde ik dit eerste blogje in de aanloop naar het vijfde Boekenweekend graag beginnen met zo’n boek waarin ik ben thuisgekomen. Ik ben van plan om ieder volgend blogje aan telkens een ander boek te wijden.

Het vijfde Boekenweekend. Het is er bijna, nog een weekje of zes. Wat een feest is het al geweest.
En dat zeg ik niet zozeer omdat ik het ondertussen al drie keer van start tot finish heb kunnen meemaken (de allereerste keer moest ik forfait geven omwille van ziekte), of omdat het nu een feestelijke editie wordt, een mini-jubileum met waarschijnlijk de mooiste affiche tot nu toe.
In alle eerlijkheid: voor mij is het Boekenweekend een feest dat het jaar rond voortduurt. Ik mag deel uitmaken van de bonte bende enthousiaste vrijwilligers die het evenement plannen en organiseren, en de sfeer in die ploeg is niet te schatten. We hebben heel andere visies, we respecteren elkaars sterktes en zwaktes en we zijn daardoor perfect complementair.
Op de maandelijkse (en vaak nog frequentere) vergaderingen wordt een nieuwe en nog betere editie van het volgende Boekenweekend uitgewerkt. Op de après-vergaderingen in de stamkroeg worden vriendschappen gesmeed, over alle politieke, religieuze en professionele kleuren heen.

Ik groeide op in een dorp waar mijn grootvader beroemd maar ook berucht was, en in een huis dat mijn grootmoeder daardoor nooit meer verliet. We isoleerden ons. Ik had vrienden en een school en hobby’s, maar in een straal van zeven kilometer rond onze woonst kende ik niets of niemand. Toen ik als student of zelfs nog later van een vakantie terugkeerde naar België, was dat altijd balen. Ik wilde blijven waar ik was, in Aalst wachtte mij weinig wat mij dierbaar was.
Dit jaar wilde ik naar goede gewoonte niet weg uit Albi, waar mijn ouders wonen en waar ik van het land en de mensen ben gaan houden. Ik wilde ook niet dat er aan mijn vakantie een einde kwam. Maar ik dacht aan waar ik naar terugging en plots veranderde er iets.
Ik woon nu zes jaar in Hamme, en ik heb mijn plek hier gevonden, te midden van mensen. Ons gezin maakt deel uit van het sociaal weefsel van de straat, het dorp, de school, de lokale politiek. We smeden banden, we engageren ons, we worden graag gezien (en soms ook niet). We zijn hier graag en we horen hier thuis.
Die gedachte was nieuw, en hartverwarmend. Ik wilde nog altijd niet weg uit Albi, maar ik wilde tegelijk wél terug naar Hamme. Ik wilde naar huis. Voor het eerst in mijn leven had ‘thuis’ een heel bijzondere betekenis. Ik zag mensen voor mij, een warm vangnet van geliefden. Ik zag mijn dorp, mijn projecten, mijn boeken, mijn vrienden en het Boekenweekend. En ik wist: ook dit is thuiskomen.

Nog zes weken.

Kirstin Vanlierde